-
Mahanagar (महानगर)
'महानगर' ह्या संग्रहातील कथा आहेत शहरी-औद्योगिक पार्श्वभूमी असलेल्या. मानवी जीवनाचा भाग बनलेली यंत्रे इथे प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्षपणे मानवी भावनांचं जग संस्कारित करतात. मग ते शस्त्रक्रियेत मदत करणारं जीवनदायी यंत्र असो वा स्मशानातील विद्युतदाहिनी; मोटारींचं इंजिन असो की लैंगिकतेचा बाजारू कल्लोळ टिपणारा निर्विकार कॅमेरा. महानगरी जीवनव्यवस्थेतून काही प्रश्न निर्माण होतात. माणसं यंत्रांशी खेळतात की यंत्र माणताना खेळवतात ? यंत्राप्रमाणे माणसांनाही गृहीत धरलं जातं का? शहरी व्यवस्थेत माणूसपणा वाढतो की कमी होतो? मिलिंद बोकील यांच्या या कथांमध्ये मनातील अंतर्द्धद्ध हे अंघार-प्रकाश, दिवस-रात्र, यांत्रिक-भावनिक अशा द्वैती ताणातून व्यक्त होतं. हा ताण शोघणं हे या कथांचं सूत्र. प्रसिद्ध चित्रकार सुधीर पटवर्धन ह्यांची चित्रे ह्या पुस्तकाचे मुखपृष्ठ आणि मलपृष्ठाला लाभलेली आहेत. माणूस, कुटुंब आणि प्रवास ही त्रिसूत्री पटवर्धनांच्या चित्रांमधूनही व्यक्त होते. मुखपृष्ठावरील चित्रातून दिसणारी रेल्वे ब्रिजवरील अस्वस्थ लगबग आणि मलपृष्ठावर व्यक्त होणारी नागरी विषमता ह्या प्रतिमा संवाद साधतात बोकीलांच्या अव्यक्त आशयाशी !
-
Devalay Ek Shodh Parikrama (देवालय एक शोध परिक्रमा)
देवालय एक शोध परिक्रमा" लेखिका :सुनीला सोवनी, प्रकाशक: परम मित्र पब्लिकेशन्स पृष्ठ संख्या २१६, हे #पुस्तक महान सांस्कृतिक वारसा मागची तळमळ, घेतलेले अविश्रांत अपार कष्ट, केलेली साधना आणि वैज्ञानिक पद्धतीने अद्वैतानुभव घेण्यासाठी उभारलेले असाधारण सिद्ध पीठ बुद्धीच्या आधाराने उकलावे यासाठी. देवालय म्हणजेच परमेश्वराचे घर साकारण्याची ती एक अशी प्रक्रिया आहे की ,ज्यायोगे परमेश्वरी शक्तीचे भक्तांमध्ये जागरण घडून येईल, भक्तांचे रूपांतर होऊन भगवंत आणि भक्त एकरूप होतील. परमेश्वरी कृपाप्रसादाने भक्तांचा भगवंत व्हावा, त्याचे परम कल्याण व्हावे यासाठी केलेला तो फार मोठा यत्न आहे. ब्रह्मशक्तीला सगुण रूपात साकारणाऱ्या विद्येची गाथा म्हणजेच देवालयाची शोध परिक्रमा आहे.
-
The Naga Story (द नागा स्टोरी)
भगवान शिवाचे उपासक असलेल्या नागा साधूंच्या रहस्यमय आणि आध्यात्मिक जीवनावर ही कादंबरी प्रकाश टाकते. ‘कुंभमेळ्या’सारख्या मोठ्या धार्मिक उत्सवांमध्येच दिसणाऱ्या आणि नंतर अचानक अदृश्य होणाऱ्या या तपस्वी योद्ध्यांच्या जीवनशैली, त्यांचे नियम आणि श्रद्धा यांचे वास्तव या पुस्तकातून उलगडले जाते. ‘रूमी’ आणि ‘शेखर’ ही पात्रं या अनोख्या विश्वात वाचकांना घेऊन जातात. हे पुस्तक भारतीय अध्यात्मिक परंपरांविषयी आणि नागा साधूंच्या गूढ जीवनशैलीबद्दल जाणून घेण्यास इच्छुक असणाऱ्यांसाठी एक वाचनीय प्रवास ठरतो.
-
Epitaph (एपिटाफ)
महासत्तेतील संरक्षण खात्यातील भ्रष्टाचार उघडकीस आणताना सिमॉन व्हिटकोरने प्राण गमावलाय; पण जाता-जाता एक पुरावा ठेवलाय त्याने. त्याचा जिवलग मित्र कसा पोचतो त्या पुराव्यापर्यंत आणि भ्रष्टाचार्‍यांचं बिंग कसं फोडतो, याचं उत्कंठावर्धक चित्रण आहे ‘एपिटाफ’ या कथेत. ‘अपहरण’ कथेतील सुधीर हा निवृत्त पोलीस अधिकारी. त्याच्या सुंदर, तरुण मुलीचं, ज्योतीचं अपहरण होतं. सुधीर तपासाला निघतो. कोणी केलेलं असतं ज्योतीचं अपहरण? सापडते का ती? भारतातील वाढत्या लोकसंख्येला आळा घालण्यासाठी, मानवतेला काळिमा फासणारा ‘पॉप्स डिसीजन’ हा प्रोजेक्ट राबवताहेत स्मिथ आणि थापर. त्यांना शह देण्यासाठी हाय प्रोफाइल सेक्स वर्कर अवंती, एक मंत्री आणि अन्य आखतात एक योजना. सफल होते का त्यांची योजना? वाचा ‘पडद्यामागे’ या कथेत. ‘अपहृत’ कथेत दोन संघटनांच्या रक्तरंजित संघर्षाच्या पार्श्वभूमीवर एका पत्रकाराचं अपहरण झालंय. काय होतं पुढे? वास्तवतेच्या जवळ जाणार्‍या उत्कंठावर्धक कथा.
-
French Rajyakranti Ani Badshah Napolieon (फ्रेंच राज्यक्रांती आणि बादशाह नेपोलियन)
फ्रेंच राज्यक्रांतीच्या पार्श्वभूमीवर नेपोलियनचा झालेला उदय... फ्रान्सचा पहिला कॉन्सल ते फ्रान्सचा बादशहा असा झालेला त्याचा प्रवास...नेपोलियनने लढलेल्या लढाया, त्यात मिळालेले यश-अपयश यांचा तपशील...इंग्लंडची त्याने केलेली आर्थिक कोंडी त्याच्यावर कशी उलटली, स्पेनच्या युद्धात त्याच्या अतिआत्मविश्वासाला स्पॅनिश लोकांनी कसा सुरुंग लावला या बाबींचा उल्लेख...नेपोलियनचा अस्त कसा झाला आणि त्याची अखेर कशी झाली...आधुनिक फ्रान्सचा निर्माता म्हणून त्याने आर्थिक, धार्मिक, शिक्षण क्षेत्रात केलेल्या सुधारणा, त्याने तयार केलेली घटना, लोककल्याणाची केलेली कामं... नेपोलियनमधील थोर प्रशासक, महान सेनापती इ. विविध अंगांनी नेपालियनचा वेध घेऊन तो मुत्सद्दी म्हणून कसा कमी पडला याची चर्चा, त्याच्या अस्ताची कारणमीमांसा केली आहे. त्याच्या मृत्यूनंतरही फ्रान्समधील त्याच्या लोकप्रियतेचा उल्लेख केला आहे. फ्रेंच राज्यक्रांती आणि नेपोलियनचं चरित्र यावर अभ्यासपूर्ण प्रकाश टाकणारं वाचनीय पुस्तक.
-
Line (लाइन)
मरणाची टांगती तलवार डोक्यावर घेऊनही बेडरपणे जगणारा तरुण युवक - आई-वडिलांच्या छत्राविना वाढल्यामुळे आयुष्याची होणारी परवड - हॉटेलमध्ये कप-बश्या व खानावळीत ताटं धुणे - आइसकांडीचे जड डबे पोटावर लादून गारेगार विकणे, अशी कामे करूनही होणारा अपमान-अवहेलना - अखेर कंटाळून तो ट्रकलाइनकडे वळताच मरणाच्या दारातून एकदा तो परत कसा येतो - तरी पुन्हा तेच काम का करत राहतो - एका ड्रायव्हरच्या सैतानीवृत्तीने तो भलत्याच संकटात कसा अडकतो - ट्रकमधील सिटं भरताना पिसाटलेला ड्रायव्हर एका स्त्रीला खाली उतरू देत नाही आणि वाईट विचारांच्या अमलाखाली येऊन ड्रायव्हर ट्रक भरधाव पळवतो; परंतु हे सर्व बघणारा तरुण नुसता बघत राहतो? का, त्या स्त्रीला वाचवण्यासाठी काही ठोस पावलं उचलतो? तिच्या घरी ती सुरक्षित पोहचते का? तिची व तिच्या नवर्‍याची भेट होते का? आणि या सगळ्यात हा क्लीनर ड्रायव्हर होतो; पण कसा? या सर्वाची उकल ‘लाइन’ या कादंबरीतून होते.
-
Balanchya Navanchi Anokhi Diary (बाळांच्या नावांची अनोखी डायरी )
राजवाड्याच्या खास स्टेशनरीवर साकारलेली ही एका विचित्र, जुनाट राजाच्या गतकाळाची नोंदवही आहे. कदाचित हा भारतातील शेवटच्या राजांपैकी एक आहे. तो आपली प्रत्येक संतती या पुस्तकात निष्ठेने नोंदवतो. शेवटच्या श्वासांमध्ये कटूता अनुभवणाऱ्या या राजाच्या अंदाजे शंभर मुलांपैकी आठजण त्यांचं मूळ शोधताना पित्याच्या क्रूर खोटेपणाचा मागोवा घेतात आणि आपल्या वंशपरंपरेच्या ओझ्याशी सामना करतात. अनेक दृष्टिकोनांनी आणि लयबद्धतेने गुंफलेली ही कथा छोट्या, धारदार व मोहक किस्स्यांद्वारे उलगडते. हे पुस्तक भारतीय कुटुंबव्यवस्थेच्या विस्कटलेल्या केंद्रातली एक रंगीबेरंगी, गुंतागुंतीची सफर आहे. विनोदाची हलकाफुलकी शैली आणि शोकात्मतेची खोल गंभीरता यांचा समतोल साधत, कोड्यांसारख्या चपखल शैलीत आणि तत्त्वज्ञानाच्या विचारवंत वजनासह लिहिलेली,ही अनिस सलीम यांची सर्वाधिक महत्त्वाकांक्षी कादंबरी आहे.
-
The Ethical Doctor (द एथिकल डॉक्टर)
आरोग्यात काही बिघाड झाल्यास आपण थेट तज्ज्ञ डॉक्टरांकडे जातो. ज्यांचा विश्वास असतो ते व गरजू, पैशाची नड असलेलेही डोळे झाकून डॉक्टर सांगतील तसे वागतात. डॉक्टरांनी सांगितलेल्या सगळ्या टेस्ट करतात व लागल्यास ताबडतोब ऑपरेशन करण्यास तयार होतात; परंतु प्रत्यक्षात आपलं शरीर व पैसा यांचं गणित का बसत नाही? निदानाच्या बाबतीत नेमकं बिघडतंय कुठे याचा कधीच थांगपत्ता त्यांना लागत नाही आणि दुसरीकडे ज्यांचा विश्वास नसतो ते दोन – तीन डॉक्टर बदलत राहतात; नाहीतर परिस्थितीला शांतपणे सामोरे जातात. यात मात्र तोटा फक्त रुग्णाचा होतो आणि रुग्ण रुग्णालयाच्या फेर्‍या मारत बसतो. या पुस्तकाचे उद्दिष्ट असे की, वैद्यकीय क्षेत्रातील असे काही अनुभव सामान्यांसमोर मांडून ठेवणे- जेणेकरून कोणताही रुग्ण स्वत:च्या आजाराबाबत गाफील राहणार नाही.
-
Chitevarchya Kalya (चितेवरच्या कळ्या)
‘चितेवरच्या कळ्या..!’ एका ‘ती’ची जीवनकहाणी – दैनंदिन जीवनातलं प्रत्येक पान अमानुष कृत्यांनी-आक्रोशानं-वेदनेनं भरलेलं – नवर्‍याकडून रोज रात्री होणारा जबरदस्तीचा संभोग - तिला होणार्‍या असाहाय्य वेदना - तिच्या सख्ख्या भावोजींबरोबरच्या नसलेल्या; परंतु नणंदेने निर्माण केलेल्या संशयामुळे होणारी बेदम मारहाण – याला विरोध करूनही दुपटीनं सहन करावा लागणारा छळ -गरोदरपणाच्या काळात तिच्या पोटावर बसणारा मार – आतल्या गर्भाची काळजी – सासू, नवरा, दीर, नणंद यांकडून फक्त हुंड्यासाठी होणारा अमानुष छळ व सासर्‍यांची काहीही न करू शकणारी हतबलता – माहेरी मोठं कुटुंब असूनही शेवटच्या क्षणी भोगावा लागलेला एकांतवास - भीषण नि भयानक घटना कशा भोगल्या? कशा सहन केल्या? रानटी माणसांमध्ये जगता जगता जीवन ज्योत मालवल्यावर समाज म्हणे `हा तर ‘हुंडाबळी’’ , परंतु, याने हुंडा मिळाला? याच अनुत्तरीत प्रश्नांमध्ये राख झालेली `ती’ व तिच्यासारख्याच ‘चितेवरच्या कळ्या..!’
-
A Matter Of Honour (अ मॅटर ऑफ ऑनर)
अ‍ॅडम स्कॉट हा ब्रिटिश लष्करातून लवकर निवृत्ती घेतलेला तरुण. झारचं राजचिन्ह अ‍ॅडमच्या हातात येतं; पण त्याच राजचिन्हाच्या मागे असतो रोमानोव्ह नावाचा रशियन तरुण. अमेरिका आणि इंग्लंडलाही ते हवं असतं. रोमानोव्ह अ‍ॅडमच्या मैत्रिणीचा खून करतो; पण स्थानिक पोलीस अ‍ॅडमला तिचा खुनी समजतात आणि त्याच्यामागे पोलिसांचा ससेमिरा लागतो. मग पोलीस, रोमानोव्ह आणि अन्य शत्रूंपासून वाचण्यासाठी अ‍ॅडम राजचिन्हासह धावत सुटतो. कधी एखादी ऑर्केस्ट्रातील कलाकार त्याला मदत करते, तर कधी एखादी शेतकरी स्त्री, कधी एखादा सद्गृहस्थ त्याला लिफ्ट देतो, तर कधी एखादी वारांगना त्याच्या उपयोगी येते. या प्रवासात त्याच्यावर गोळ्याही चालवल्या जातात. तो जखमीही होतो; कधी गाड्या चोरून त्यातून पलायन करतो, कधी एखाद्या पडावावर चढतो; पण एका क्षणी तो रोमानोव्हच्या तावडीत सापडतो; पण त्यावेळी त्याच्याकडे राजचिन्ह नसतं. सुटतो का तो रोमानोव्हच्या तावडीतून? ते राजचिन्ह कुठे असतं?
-
1946 Swatantryach Antim Yuddha (१९४६ स्वातंत्र्याचं अंतिम युद्ध)
फेब्रुवारी १९४६ मध्ये रॉयल इंडियन नेव्हीचे सुमारे २०,००० नौसैनिक ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध उठावाला उभे राहिले. खराब सेवा अटी, वांशिक भेदभाव आणि ब्रिटीशांच्या वागणुकीविरोधात त्यांनी उठाव केला. बंडाची सुरुवात मुंबईत झाली आणि नंतर कराची, कलकत्ता, मद्राससारख्या बंदरांमध्ये झपाट्याने पसरली. नौसैनिकांनी ब्रिटीश झेंड्याऐवजी काँग्रेस, मुस्लिम लीग आणि कम्युनिस्ट पक्षाचे झेंडे फडकावून राजकीय ऐक्य दाखवले. हे बंड केवळ आठवड्याभरात दडपण्यात आले, परंतु यामुळे ब्रिटीश साम्राज्याच्या पायाखालची जमीन हादरली आणि भारताच्या स्वातंत्र्यप्राप्तीच्या प्रक्रियेला गती मिळाली. १९४६ : लास्ट वॉर ऑफ इंडिपेंडन्स हे प्रमोद कपूर लिखित पुस्तक या दुर्लक्षित पण अत्यंत महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटनाक्रमावर प्रकाश टाकते. सखोल संशोधन व ओघवत्या लेखनशैलीतून लेखकाने या नौसैनिक उठावाचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. हे पुस्तक त्या तरुण नौसैनिकांना मानवंदना आहे, ज्यांनी साम्राज्यशाहीविरुद्ध उठून उभं राहण्याचं धाडस केलं.
-
The Circle Of Life (द सर्कल ऑफ लाइफ)
"उत्तरा राव, जानकी परांजपे, अरविंद शाह, के. सुब्बा राव आणि सुमित्रा अय्यर यांची पहिली भेट १९९९ साली बेंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समध्ये होते. अत्यंत वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीतून आलेले हे पाचजण लवकरच चांगले मित्र बनतात. नाती, करिअर आणि आयुष्याचा प्रवास करत असताना, ते एकमेकांना वचन देतात—पंचवीस वर्षांनंतर पुन्हा या कॅम्पसवर भेटायचं. संघर्ष, चिकाटी, यश आणि निराशा यांची ही गोष्ट, या पाच मित्रांच्या आयुष्याचा मागोवा घेत त्यांच्या आठवणींमधून आयुष्याने कोणते वळण घेतले, हे उलगडते. त्यांच्या दृष्टीने आयुष्य एक चक्र पूर्ण करून परत त्या सुरुवातीच्या बिंदूवर आलेले असते. प्रेरणादायी आणि हृदयस्पर्शी, द सर्कल ऑफ लाइफ ही आयुष्यातील मोठ्या अपेक्षांचा सामना करणाऱ्या पाच मित्रांची एक भावनिक आणि मन हेलावणारी कथा आहे."
-
First Among Equals (फर्स्ट अमंग इक्वल्स )
‘हाउस ऑफ कॉमन्स’ हे ‘युनायटेड किंग्डम’ च्या संसदेमधील ‘कनिष्ठ सभागृह’ आहे. हाउस ऑफ लॉर्ड्स हे संसदेचे वरिष्ठ सभागृह असून, हाउस ऑफ कॉमन्सचे कामकाज लंडनमधील वेस्टमिन्स्टर राजवाड्यामध्ये भरते. ६५० संसद संख्या असलेल्या हाउस ऑफ कॉमन्सचे सदस्य मतदारसंघांमधून निवडून येतात. भारताच्या लोकसभेची रचना संपूर्णपणे हाउस ऑफ कॉमन्सवर आधारित आहे. संसदेमधील प्रमुख दोन पक्षांच्या आणि त्यांच्यातील अंतर्गत व पक्षीय चढाओढीची एक उत्कंठावर्धक आणि कथेत गुंतवून ठेवणारी, ‘जेफ्री आर्चर’ यांच्या उत्कृष्ट लेखनशैलीतून शब्दातीत झालेली कादंबरी म्हणजे ‘फर्स्ट अमंग इक्वल्स!’
-
Loksatta Bakibab Ba.Bha.Borkar Smruti Visheshank (लोकसत्ता बाकीबाब बा भ बोरकर स्मृती विशेषांक)
लोकसत्ता बाकीबाब बा भ बोरकर स्मृती विशेषांक
-
Maharashtratil Leni (महाराष्ट्रातील लेणी)
महाराष्ट्राची जी अनेक वैशिष्ट्ये आहेत त्यात दुर्ग आणि लेणी ही महान वैशिष्ट्ये होत. जगातील सर्वाधिक दुर्ग (किल्ले) नि लेणी महाराष्ट्रात आहेत. दुर्गांकडे त्यामानाने पर्यटकांचे, अभ्यासकांचे, जिज्ञासूंचे बर्‍यापैकी लक्ष वेधले गेलेले आहे, पण लेण्यांकडे त्यामानाने अजून तितकेसे लक्ष गेलेले नाही. अजंठा, वेरूळ, कार्ले, भाजे, घारापुरी, बेडसे (भेडसे), कान्हेरी आदी लेणी चांगल्या प्रकारे प्रसिद्धी पावलेली आहेत पण त्याव्यतिरिक्तही खूप-खूप लेणी महाराष्ट्रात आहेत. ही संख्या शंभरच्या पुढे आहे. लेणी हा आपला महान अलंकार आहे, वैभव आहे. समृद्ध सांस्कृतिक ठेवा आहे.अशा लेण्यांचा इतिहास सुमारे दोन-सव्वादोन सहस्र वर्षांचा आहे. डोंगरात खोदलेली ही लेणी हे अद्भुत शिल्प बघून मनुष्य थक्क होतो. लेणी पाहाणे, अभ्यासणे, हा मोठाच आनंद आहे. ही लेणी आपल्याला प्राचीन काळात घेऊन जातात. वैदिक-बौद्ध-जैन ह्यांच्या एकात्मतेचा हा वारसा आहे. पर्यटक, अभ्यासक, प्रवासी, सहलींचा आनंद लुटणारे ह्यांच्यासाठी हे पुस्तक आवर्जून सिद्ध केलेले आहे. त्यामुळे लेणी समजून घेणे सोपे जाईल. तीस लेण्यांचा इथे परिचय करुन दिलेला आहे. आपण अवश्य पाहावे, वाचावे, संग्रहावे असे हे पुस्तक.
-
Ten Percent (टेन पर्सेंट)
गावाकडे शिक्षणाचे वारे वाहू लागले तसे तेथील शिक्षित शहरात कामासाठी येऊ लागले. मराठवाड्यातील शिवा रामा पाटील हाही बीएस्सीच्या जोरावर कामासाठी मुलाखती देऊ लागला; पण कधी मुलाखतकाराकडून नकार, कधी कमी पगार म्हणून शिवाचा नकार असे चालत असतानाच तो सेंट्रॉन कंपनीत पोचतो; पण तेथेही रिटेनर म्हणूनच कामे मिळतात. कायमस्वरूपी नोकरी मात्र मिळत नसल्याने आणि आज तेथे तर उद्या कुठे हा प्रश्न असल्याने तो नैराश्येने ग्रासतो. त्यातून बाहेर पडत सेंट्रॉनच्या साहेबांच्या सल्ल्याने स्वतःची कंपनी काढून प्रशिक्षण वर्ग सुरू करतो. त्याला प्रतिसादही चांगला मिळतो; पण हे काम सरळ, सोपे नसते. त्यात ‘टेन पर्सेंट’चा हात असतो. सरकारी असो व खासगी कंपनीचा अधिकारी, कर्मचारी हातावर काहीतरी टेकवले, तरच काम सोपे होते, हे आता शिवा शिकलेला असतो. राष्ट्रीय रोजगार योजना त्याच्या मदतीला येते आणि त्याची दशकभराची बेकारी दूर होते. शिवासारख्या हजारो सुशिक्षित बेरोजगार युवकांचे आयुष्य विकास एखंडेपाटील यांनी ‘टेन पर्सेंट’मधून उलगडून दाखविले आहे.
-
Coffee Can Investing (कॉफी कॅन इन्व्हेस्टिंग)
आपली बचत दृश्य मालमत्तेत घालण्याऐवजी आर्थिक मालमत्तेत घालणे, हा या दशकात घडून आलेला महत्त्वाचा बदल आहे. हे पुस्तक या बदलामागची कारणं काय हे आपल्याला दाखवून देते आणि त्यानंतर संपत्ती निर्माणाच्या रस्त्याचा नकाशाच काढून देते, जो जवळजवळ प्रत्येक व्यक्तीला अनुसरता येईल. भारताच्या गुंतवणूक क्षेत्रातील भूलभुलैयात योग्य मार्गाने जायचे असेल आणि भारतीय शेअर बाजारात सातत्याने पैसा कमवायचा असेल, तर तुम्ही उच्च दर्जाचे प्रतिभावंत वगैरे असण्याची कशी गरज नाही हे दाखवण्याचं काम हे पुस्तक करते. ज्या कुणाला विवेकबुद्धी वापरून गुंतवणूक करायची आहे आणि सुखेनैव निवृत्त व्हायचे आहे, अशा सर्वांनी हे पुस्तक वाचलं पाहिजे.
-
Maharashtratil Aitihasik Wade (महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक वाडे)
'वाडा' म्हटले की डोळ्यांपुढे चौसोपी घरातील नांदती कुटुंबे येतात. वादा म्हणजे गोकुळच असे. राजे, त्यांचे मंत्रीगण यांचे वडे तर जास्तच अलिशान असत, पण पुढे आर्थिक स्थितीमुळे वाड्यांची जागा अपार्टमेंटने घेतली. आता तर जुने वाडे म्हणजे इतिहासाच्या मागे राहिलेल्या खुणा आहेत. महाराष्ट्रात ठिकठिकाणी असे जुने वाडे आजही उभे आहेत. त्यांचे जतन डॉ. सदाशिव स. शिवदे यांनी पुस्तकातून केले आहे. 'महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक वाडे (भाग १) मध्ये एकूण ५० वाड्यांचे वर्णन त्यांनी केले आहे. वस्तूची विविधता, बांधकामातील वैशिष्ठ्ये, रेखीवपणा याची माहिती स्थापत्य विशारद व इतिहास संशोधक व सामान्य वाचकांसाठीही उत्कंठापूर्ण ठरेल.